Từ lâu ngô thù du được xem như một loại gia vị quen thuộc của người Trung hoa. Ngoài ra đây còn là vị thuốc có giá trị trong cả y học cổ truyền và hiện đại. Tuy nhiên đối với nhiều người dược liệu này còn khá mới mẻ và tương đối xa lạ. Vậy mời độc giả cùng tìm hiểu về ngô thù du thông qua bài viết sau đây. Visuckhoe.vn mong muốn đem lại cho bạn nhiều kiến thức hữu ích.
- Mẫu lệ là gì? Công dụng trong y học của mẫu lệ bạn biết chưa?
- Tìm hiểu về Miết giáp, công năng và chủ trị của Miết giáp
- Mộc qua: Dược liệu chữa ho, phù nề, chân tay đau nhức
Nội dung bài viết
1. Đặc điểm của ngô thù du
Ngô thù du thuộc họ Cam quýt, có tên khoa học là Evodia rutaecarpa (Juss) Benth. Cây có nguồn gốc từ Trung Quốc, phân bố chủ yếu ở Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam. Trước đây dược liệu chưa được tìm thấy ở nước ta. Tuy nhiên hiện nay đã du nhập vào và trồng tại các tỉnh như: Cao Bằng, Lạng Sơn,…
Hình dáng bên ngoài
Đây là loài cây thân gỗ nhỏ, có chiều cao từ 2 -5m. Thân và cành có màu nâu hoặc nâu tím, trên bề mặt xuất hiện nhiều bì khổng. Tại các cành non được bao phủ bở lớp lông dài và mịn. Lá kép, thường mọc đối nhau, có hình lông chim. Cuống ngắn, kích thước lá dài 5-15cm, rộng 2,5-5cm. Lá có mép nguyên, đầu nhọn và dài, cả hai mặt đều có nhiều lông min màu nâu.
Hoa của chúng là hoa đơn tính, có màu vàng trắng. Hoa đực sẽ nhỏ hơn hoa cái, cuống thô và to. Hầu hết các hoa nhỏ sẽ mọc lại thành từng chùm. Quả có hình câu, hơi dẹt, đường kính 6mm và chiều dài 3mm. Khi còn non màu xanh, quả chín có màu đỏ tím, mọc theo chùm. Mỗi ô quả có dạng như hình trứng, màu đen bóng.
Thu hái và bào chế
Quả là bộ phận được sử dụng làm dược liệu. Từ tháng 9 đến tháng 10 là thời điểm thu hoạch lý tưởng. Lúc này quả còn xanh, chưa chín hoặc có màu vàng xanh. Người dân lựa những quả nhỏ, rắn, thơm hắc, chưa tách ra để thu hái. Sau khi đem về dược liệu được phơi hoặc sấy khô. Có nhiều cách bào chế ngô thù du như:
- Lấy dược liệu đã sơ chế đem đun nước sôi 7 lần, đến khi có vị đắng nồng.
- Dùng lượng cao thảo bằng 6% trọng lượng của dược liệu, sắc lấy nước. Lấy nước sắc cam thảo tẩm lên dược liệu, phơi khô.
- Đun nước sôi 70 độ, đổ thẳng vào ngô thù du, khuấy đến khi nước nguội. Lặp lại thao tác như vậy từ 2 -3 lần rồi sấy khô, tán nhuyễn.
Thành phần hóa học
Các nghiên cứu cho thấy trong dược liệu chứa 0,4% tinh dầu. Trong đó bao gồm: 11% evoden, 26% evodin, oximen. Cùng với 3 alkaloid evodiamin, rutaecacpin và wuchuyin đều xuất hiện.
2. Công năng của ngô thù du
Theo y học cổ truyền
Ngô thù du có vị đắng và cay, tính ôn, hơi có độc. Nó được quy vào 4 kinh can, thận, tỳ và vị. Với các tính chất như vậy quả của cây được sử dụng điều hòa khí huyết, làm ấm cơ thể trừ hàn, cắt cơn đau. Bác sĩ đông y dùng vị thuốc này trong điều trị các bệnh về tiêu hóa, ăn uống không tiêu, đầy bụng, đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy. Ngoài ra dược liệu cũng được áp dụng khi bị tê yếu tay chân, yếu cơ, cảm lạnh, loét ở miệng, lưỡi,…
Theo y học hiện đại
Trong y học hiện đại, các nhà khoa học thí nghiệm ngô thù du trên động vật và lâm sàng cho nhiều kết quả khả quan.
- Tinh dầu của dược liệu ức chế được sự hoạt động của các loại men bất thường. Nhờ đó các triệu chứng nôn ẹo sẽ thuyên giảm.
- Thí nghiệm cho thấy các thành phần trong dược liệu khá giống với Antipyrine. Đây là chất làm giãn tĩnh mạch ngoại vi, giảm hoạt động phóng histamin. Với kết quả này có thể sử dụng ngô thù du để điều trị bệnh hạ đường huyết.
- Chất Rutamine trọng quả giúp kích thích co bóp tử cung.
- Dịch chiết của dược liệu có khả năng tiêu diệt giun lợn, giun đất và đỉa trên thí nghiệm.
- Theo Trung Hoa y học tạp chí, dược liệu ức chế sự sinh trưởng của một số loại vi khuẩn ngoài da.
3. Hướng dẫn sử dụng và liều dùng dược liệu
Đây là vị thuốc có nguồn gốc từ thiên nhiên, có nhiều công dụng. Tuy nhiên, người bệnh cần dùng đúng cách với một liều lượng hợp lý. Thông thường dược liệu sẽ có 2 dạng là thuốc sắc và thuốc bột. Với dạng thuốc bột, liều lượng an toàn khi sử dụng là 1 – 3g. Ngoài ra cũng có thể tăng lên khoảng 3 – 6g. Tùy vào tình trạng của bệnh nhân sẽ có một lượng thuốc chính xác nhất. Chính vì vậy bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ để được tư vấn.
4. Một số bài thuốc có thành phần ngô thù du
Trị nôn mửa
Chuẩn bị: Ngô thù du 5g, Can khương 2g, 300ml nước.
Thực hiện: Đun dược liệu đến khi sắc lại còn 100ml, chia làm 3 lần uống trong ngày.
Trị đầy bụng, đau do hàn khí
Chuẩn bị: 6g ngô thù du, 10g mộc qua cùng 10g bình lang.
Thực hiện: Sắc lấy nước, uống khi còn ấm.
Trị ăn không tiêu
Chuẩn bị: Ngô thù du 2g, Mộc hương 2g và Hoàng liên 1g.
Thực hiện: Tán thành bột mịn, chia 3 lần uống mỗi ngày.
Trị chảy nước, gây ngứa bộ phận sinh dục
Chuẩn bị: Ngô thù du.
Thực hiện: Sắc lấy nước rửa trực tiếp, không cần liều lượng chính xác. Thực hiện mỗi ngày.
Trị vết chàm
Chuẩn bị: 40g ngô thù du, 30g mai mực và 8g lưu huỳnh.
Thực hiện: dược liệu đem đi sao vàng rồi tán thành bột. Với chàm ướt dùng hỗn hợp trên bôi trực tiếp lên vùng bị chàm. Đối với chàm khô, trộn thêm dầu mù u hoặc bột thầu dầu. Bôi 2 lần mỗi ngày rồi dùng vải băng lại.
Trị nhức răng
Chuẩn bị: Ngô thù du 100g cùng 1 lít rượu trắng.
Thực hiện: Đem dược liệu ngâm với rượu. Dùng 30ml rượu thuốc ngậm một lúc rồi nhổ bỏ.
Điều hòa kinh nguyệt
Chuẩn bị: 12g ngô thù du, 8g xuyên khung, 8g chích cam thảo. 8g đan bì, 8g bạch thược và 8g mạch môn, 8g đương quy. 12g đẳng sâm, 8g quế chi, 8g a giao, 8g bán hạ chế, 8g gừng.
Thực hiện: Sắc lấy nước uống mỗi ngày.
5. Lưu ý
Khi sử dụng vị thuốc ngô thù du để chữa bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Đây là loại dược liệu có độc nhẹ, vì vậy khi sử dụng quá liều dẫn đến tình trạng không mong muốn. Cụ thể gây rối loại thị giác, xuất hiện chứng hoang tưởng hay kích thích dây thần kinh.
- Người bị bị âm hư, hỏa vượng không sử dụng.
- Người mẫn cảm hoặc di ứng với thành phần của thuốc không dùng.
- Nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc người có chuyên môn trước khi sử dụng.
6. Mua ngô thù du ở đâu?
Ngô thù du là cái tên còn khá xa lạ đối với người dân Việt Nam. Loại dược liệu này có thể tìm thấy tại các chợ đông y hoặc nhà thuốc y học cổ truyền. Ngoài ra, các công ty dược phẩm cũng có bán online qua wesite, nền tảng xã hội và các trang thương mại điện tử. Dưới hình thức này bạn có thể mua dược liệu một cách nhanh chóng và tiện lợi. Tuy nhiên trên thị trường không tránh khỏi những nơi bán hàng giả, hàng kém chất lượng. Bạn cần lựa chọn địa chỉ uy tín và đáng tin cậy.
Bài viết đã tổng hợp đặc điểm, công dụng, cách dùng và những lưu ý về ngô thù du. Dược liệu là vị thuốc quý, chữa được nhiều bệnh cho con người. Hy vọng những thông tin chúng tôi cung cấp có ích trên hành trình chăm sóc sức khỏe của bạn và người thân.
