Đặc điểm, thành phần và công dụng của xuyên khung

Y học cổ truyền từ lâu đã giữ một vai trò quan trọng đối với con người và đời sống. Các dược liệu đem lại nhiều lợi ích, điều trị vô số bệnh và tốt cho sức khỏe. Trong đó có xuyên khung – một loại cây quen thuộc nhưng vô cùng quý giá trong đông y. Sau đây mời quý đọc giả cùng Visuckhoe.vn tìm hiểu, khám phá công dụng và các bài thuốc về loại thảo dược này.

1. Đặc điểm của xuyên khung

Xuyên khung còn có nhiều tên gọi khác nhau như: Dược cần, mã hàm cung, hương thảo, xà ty thảo, giải mạc gia, tây khung. Tên khoa học của nó là Ligusticum striatum, thuộc họ hoa tán. Đây là loài cây có khả năng thích nghi cao, sống tốt ở vùng khí hậu nhiệt đới. Nhiệt độ từ 13 – 16 độ c thích hợp để chúng sinh trưởng và phát triển. Cây di thực khắp nơi trên thế giới, có nhiều ở Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản. Ở nước ta loại thảo dược này phân bố chủ yếu tại vùng có khí hậu mát mẻ như Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu.

Hình dáng

Đây là một loại cây thân thảo lớn, sống lâu năm. Thân thẳng, bên trong rỗng, bên ngoài có nhiều đường gân chạy dọc song song. Lá mọc so le với nhau, hình lông chim, có cuốn dài và bẹ to. Lá có màu xanh, phiến gồm 2 mặt nhẵn, phía trên bóng hơn. Thùy mọc đối hình mác, đầu nhọn, chia làm 2 thùy nhỏ và nông. Hoa từng cụm, nhỏ, có màu trắng . Quả có hình trứng.

Hình dáng cây xuyên khung
Hình dáng cây xuyên khung

Rễ cây phình to ra thành củ, có  đường kính khoảng 3-6 cm. Vỏ bên ngoài màu nâu vàng, nhăn và tạo thành các khối hình bướu. Bên trong có màu trắng xám hoặc trắng vàng, cứng, có vằn tròn.

Thu hái, bào chế

Thân rễ là bộ phần được sử dụng để làm dược liệu. Cây trồng được 2 năm, củ phình to là thời điểm thích hợp để thu hái. Củ sau khi dào về rửa sạch để loại bỏ tạp chất và bụi bẩn. Tùy vào từng vùng miền và cách sử dụng khác nhau sẽ có nhiều phương pháp để bào chế dược liệu. Có thể ủ mềm, phơi khô hoặc tẩm với rượu và đem sao để bảo quản và sử dụng.

Thành phần hóa học

Trong xuyên khung đã được nghiên cứu và phát hiện hơn 170 hợp chất. Chủ yếu là Alkaloid dễ bay hơi, acid ferulic, saponin, tinh dầu (1-2%). Đồng thời, nhiều chất như: etramethylpyrazine, acid sedanonic, chrysophanol, butylphthalide, ligustilide, wallichilide, caffeic acid, vitamin A, retinol đều xuất hiện trong dược liệu.

2. Công dụng dược lý xuyên khung

Theo y học cổ truyền

Xuyên khung có vị đắng và cay, tính ấm, được quy vào 3 kinh: Can, Đởm, Tâm bào. Với tính chất như vậy thảo dược có tác dụng hoạt huyết, bổ huyết, bổ khí, điều kinh, giảm đau, trừ phong. Các thầy thuốc y học cổ truyền đã dùng dược liệu điều trị nhiều bệnh. Cụ thể: kinh nguyệt không đều, cảm mạo, nhức đầu, hoa mắt, phong thấp, đau mỏi cơ thể,…

Theo y học hiện đại

Các nghiên cứu hiện đại cho thấy tác dụng của xuyên khung đối với con người như:

  • Kháng khuẩn, kháng virus và nấm: Hoạt chất có trong dược liệu ức chế nhiều loại vi khuẩn gây bệnh. Cụ thể: Shigella sonnei, Salmonella typhi, Pseudomonas aeruginosa và Vibrio cholera. Ngoài ra nó cung có tác dụng kháng sinh với một số vi trùng như thổ, tả,…
  • Hỗ trợ hệ tuần hoàn: Ligusticum wallichii trong dược liệu làm cải thiện lưu lượng và vận tốc của máu não. Từ đó giúp cản trở sự hình thành khói u, giảm nguy cơ thiếu máu và đột quỵ. Không những thế, thí nghiệm lâm sàn cho kết qua dược liệu ức chế sự kết tập tiểu cầu và tổng hợp thromboxan. Xuyên khung hỗ trợ tốt trong quá trình điều trị các bệnh về động mạch vành.
  • An thần: Thí nghệm trên chuột cho thấy dung dịch có khả năng trấn tĩnh hệ thần kinh trung ương và kéo dài thời gian ngủ. Ngoài ra nó còn làm tăng tác dụng của thuốc an thần, đối kháng với cafein.
  • Điều hòa huyết áp: Tinh dầu của dược liệu có tác động lên cơ trơn gây giãn mạch máu. Một số nghiên cứu cho thấy nó có khả năng làm hạ áp trên động vật.
Xuyên khung trị thiếu máu
Xuyên khung Xuyên khung trị thiếu máu

3. Các bài thuốc có dược liệu xuyên khung

Điều hòa kinh nguyệt

Chuẩn bị: Xuyên khung 6-12g, Đương quy 12g, Xích thược 8-12g, Hồng hoa 4-12g, Đào nhân 8-12g.

Thực hiện: Sắc tất cả các vị trên, chia làm 2 lần uống mỗi ngày.

Trị đau xương khớp

Chuẩn bị: Xuyên khung 6g, Phòng phong 12g, Cam thảo 4g, Bạc hà 6g, Tế tân 4g, Khương hoạt 8g, Bạch chỉ 12g, Kinh giới 12g.

Thực hiện: Cho dược liệu vào nồi đun đến khi sắc lại, chia thành 2 lần uống/ ngày.

Trị thiếu máu

Chuẩn bị: Xuyên khung 8g, bạch thược  12g, đương quy 12g, a giao 8g, thục địa 16g; cao ban long, kỷ tử 12g.

Thực hiện: Sắc uống.

Trị viêm đại tràng

Chuẩn bị: Xuyên khung 8g, đảng sâm 12g, ý dĩ 12g, bạch truật 12g; Mộc hương, chỉ xác, hoàng bá, hoàng liên, uất kim mỗi vị 8g.

Thực hiện: Sắc tất cả dược liệu trên uống trong ngày.

Xuyên khung điều hòa kinh nguyệt
Xuyên khung điều hòa kinh nguyệt

4. Lưu ý khi sử dụng

Xuyên khung là vị thuốc có nhiều công dụng đối với sức khỏe con người. Tuy nhiên nó vẫn có những chống chỉ định và kiêng kỵ riêng. Người dùng cần chú ý:

  • Người âm hư hỏa vượng, đổ mồ hôi trộm, họng khô, miệng khát, phát sốt không nên sử dụng.
  • Người tỳ hư, ăn kém không nên dùng
  • Phụ nữa đang mang thai, cho con bú không dùng.
  • Người dị ứng với bất kì thành phần nào của thuốc không sử dụng.

5. Mua xuyên khung ở đâu

Xuyên khung quen thuộc và phổ biến tại các chợ đông y, nhà thuốc y học cổ truyền. Người mua có thể đến trực tiếp các địa chỉ trên cả nước để tìm kiếm. Ngày nay, dược liệu còn bán online qua các nền tảng xã hội, trang thương mại điện tử. Bạn có thể đặt hàng nhanh chóng và dễ dàng. Tuy nhiên người mua cần lựa chọn địa chỉ tin cậy và uy tín để tránh gặp phải hàng giả, hàng kém chất lượng.

Bài viết vừa tỏng hợp những thông tin về cây xuyên khung. Đây là vị thuốc từ tự nhiên, khá lành tính và giúp ích cho con người. Để thuốc đạt hiệu quả cao nhất và tránh rủi kho, khi sử dụng bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc những người có chuyên môn. Chúc bạn có thêm những kiến thức bổ ích trên hành trình chăm sóc sức khỏe của bản thân.

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *