Rẻ quạt hay còn gọi là xạ can là một loài cây cho hoa vô cùng đặc sắc. Hoa của nó tượng trưng cho sự phồn thịnh và phát triển. Ngoài ra, về mặt dược liệu đây là vị thuốc quý trong y học. Nó điều trị nhiều bệnh và có tác dụng tốt đối với sức khỏe của con người. Hãy cùng Visuckhoe.vn tìm hiểu về loại cây này qua bài viết.
- Đặc điểm hình dáng và công dụng của cây tục đoạn
- Đặc điểm hình dáng và tác dụng dược lý của Rễ nhàu
- Đặc điểm và công dụng của sa nhân đối với sức khỏe
Nội dung bài viết
1. Đặc điểm của cây xạ can
Xạ can thuộc họ lay ơn, có tên khoa học là Belamcanda chinensis Lem . Ngoài ra nó còn được gọi với nhiều tên khác nhau như: rẻ quạt, biển trúc, ô bồ, ô phiến, hoàng viễn, ô siếp, dạ ca, hoàng tri mẫu, khai hầu tiễn, ô xuy, thảo khương, phược dực, quỷ phiến, biển trúc căn,… Cây rất dễ trồng thường mọc hoang, phân bố ở khắp nơi. Trên thế giới loài thực vật này có ở các nước châu Á như: Lào, Ấn Độ, Triều Tiên, Nhật Bản, Indonesia, Thái Lan, Campuchia. Tại Việt Nam, dược liệu mọc nhiều tại Cần Thơ, Thành phố Hồ Chí Minh, Huế, Ninh Bình, Hà Nội, Hòa Bình, Lào Cai.
Hình dáng
Đây là loại cây thân thảo và sống lâu năm. Rễ của nó phát triển và mọc bò. Thân cây bé, mọc thắng. Lá có chiều cao lên đến 1m, hình mác dài và hơi có bẹ. Lá mọc ốp vào thân và xòe ra như cánh quạt. Kích thước của lá dài 20 – 40cm, rộng 15 – 20mm, có cá gân song song với nhau. Hoa có cuốn dài từ 20 -40cm. Mỗi hoa gồm 6 cánh, màu vàng bao, bên trên có nhiều đốm tía. Qủa của chúng hình trứng, dài khoảng 23 – 25mm, bên trong chứa nhiều hạt nhỏ màu xanh đen, hình cầu. Rễ cây cong queo, có đốt ngắn màu vàng nhạt, vàng nâu, ruột màu trắng và cứng.
Thu hái, bào chế
Thân rễ của cây là bộ phần được sử dụng để bào chế dược liệu. Vào mùa xuân hoặc thu là thời điểm thích hợp để thu hoạch xạ can. Sau khi hái lấy củ, người dân đem về rửa sạch để loại bỏ đất cát và tạp chất. Cho dược liệu vào nước vo gạo, ngâm qua đêm, vớt ra nấu với lá tre khoảng 3 giờ. Cuối cùng đem củ phơi khô và để dùng.
Thành phần hóa học
Trong thân rễ của cây rẻ quạt có một số thành phần như: Irigenin, Tectorigenin, Tectoridin, Belamcanidin. Đồng thời, dược liệu còn bao gồm Irisflorentin, Iridin, Noririsflorentin, Methylirisolidone, Iristectoriginin A.
2. Công dụng dược lý của rẻ quạt
Theo y học cổ truyền
Xạ can có vị đắng, tính hàn, được quy vào 2 kinh Can và phế. Với đặc tính này dược liệu có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tán huyết, tiêu đờm. Nó được các bác sĩ đông y sử dụng điều trị một số bệnh như: viêm họng, mụn nhọt, sốt. Đồng thời vị thuốc giúp lợi tiểu, chữa phù thũng, ho, long đờm, viêm hạch. Đại tiện không thông, đau bụng kinh, sưng vú, tắt tia sữa cũng có thể sử dụng.
Theo y học hiện đại
Các nghiên cứu hiện đại cho thấy rẻ quạt có một số tác dụng dược lý như:
- Kháng vi sinh, kháng viêm: Nước sắc cả dược liệu cho thấy có khả năng ức chế các liên cầu khuẩn, khuẩn bạch hầu, khuẩn thương hàn. Từ đó tăng sức đề kháng và khả năng miễn dịch của cơ thể.
- Giải nhiệt: Cho chuột đang sốt cao uống nước sắc rẻ quạt. Thí nghiệm đạt kết quả khả quan, chuột hạ sốt, có tác dụng thanh nhiệt.
- Khứ đờm: Nghiên cứu trên chuột trắng khi uống nước sắc dược liệu, thấy hô hấp tăng, tống đờm ra mạnh.
- Tác dụng với nội tiết: Dịch chiết và cồn của rẻ quạt khi chsnh hoặc uống đều cho kết quả tăng tiết nước bọt.
3. Một số bài thuốc có thành phần xạ can
Trị chứng đại tiểu tiện không thông
Chuẩn bị: Xạ can.
Thực hiện: Giã dược liệu sau đó vắt lấy 1 chén nước cốt để uống.
Trị tắt cổ họng
Chuẩn bị: Xạ can 4g, Cam thảo bắc 2g, Cát cánh 2g, Hoàng cầm 2g.
Thực hiện: Giã nhuyễn, sắc lấy nước, uống trong ngày.
Trị bạch hầu
Chuẩn bị: 3g xạ can, 15g kim ngân hoa, 6g cam thảo, 3g sơn đậu căn.
Thực hiện: Sắc tất cả dược liệu, uống trong ngày.
Trị sưng vú
Chuẩn bị: Xạ can.
Thực hiện: Dược liệu phơi khô, tán mịn, trộn chung với mật ong. Sau đó dùng hỗ hợp đắp lên vùng vú bị sưng.
Trị họng sưng đau
Chuẩn bị: 160g xạ can tươi, 160g mỡ heo.
Thực hiện: Cho các nguyên liệu trên đun đến khi keo hết nước, dùng để ngậm.
4. Lưu ý khi sử dụng dược liệu
Xạ can là vị thuốc từ thiên nhiên, không có độc và lành tính. Tuy nhiên dược liệu vẫn có chống chỉ định riêng, người dùng cần chú ý:
- Người có thể trạng yếu, tạng hàn, khí huyết hư không nên sử dụng.
- Người đang có vấn đề về can Tỳ, đi tiêu lỏng không dùng.
- Phụ nữa đang mang thai không sử dụng dược liệu.
- Dùng thuốc trong thời gian dài sẽ khiến cơ thể mệt mỏi, dễ tiêu chảy.
5. Mua rẻ quạt ở đâu?
Dược liệu xạ can được bán tại các chợ đông y hoc nhà thuốc y học cổ truyền. Ngoài ra người mua cũng có thể đặt hàng thông qua cá mạng xã hội, trang thương mại điện tử như shoppe, sendo, lazada,…Tuy nhiên bạn cần lựa chọn địa chỉ tin cậy và uy tín, tránh trường hợp mua phải hàng kém chất lượng, không sử dụng được.
Xạ can là loại dược liệu quý, có giá trị chữa bệnh đối với con người. Tuy nhiên để thuốc đạt hiệu quả cao nhất à tránh rủi ro khi sử dụng bạn cần tham khảo ý kiên của bác sĩ. Hy vọng bài viết giúp bạn có thêm những kiến thức bổ ích trên hành trình chăm sóc sức khỏe của bản thân.
